1. Chọn gốc ghép:
Có thể dùng gốc mai vàng (loại mai đang được trồng phổ biến ở Nam bộ), hoặc tốt nhất là gốc mai tứ quí vì loại này sinh trưởng khỏe, dễ ghép, dễ thành công, đủ sức mang trên mình nhiều giống mai khác. Những gốc này càng lớn càng tốt, dùng cưa cắt ngang thân cây cách mặt đất khoảng vài tấc đến một mét (tùy theo thế của cây sau này định tạo là cao hay thấp) sau khi cưa, chăm sóc (bón bổ sung thêm phân, tưới đủ nước) chu đáo để cây nẩy tược, chờ cho tược lớn cỡ điếu thuốc lá là có thể ghép được (để cho dễ phân biệt tạm gọi mỗi tược mới ra sau này là một gốc ghép, còn gốc cây mẹ vừa được cưa bỏ phần ngọn là thân chính).
2. Chọn cây lấy giống để ghép:
Trong dân gian hiện nay có khá nhiều loại mai đẹp như: Bạch mai (hoa màu trắng), Hồng mai (hoa màu vàng hồng), Thanh mai (hoa màu phớt xanh), Huỳnh mai (hoa màu vàng). Riêng Huỳnh mai cũng có nhiều loại từ 9, 12, 24... cho đến 60 cánh, thậm chí có loại lên tới 150 cánh. Chúng ta có thể sưu tầm và chọn lựa loại nào ưng ý để làm giống ghép vào gốc ghép (để dễ phân biệt phần này tạm gọi là cành ghép).
3. Về cách ghép:
Áp dụng một trong những cách ghép sau đây, tùy theo tình hình cụ thể mà chọn cách ghép nào cho phù hợp.
Ghép bo:
Trên gốc ghép cách thân chính (chỗ tược mọc ra từ thân chính) khoảng 1 tấc dùng dao ghép (có mũi nhỏ, nhọn, sắc, cứng) rạch hai đường song song với gốc ghép cách nhau khoảng 5mm, dài 1 phân, phía trên cắt một đường nằm ngang nối liền hai đường song song với nhau tạo thành hình chữ U ngược (phần này gọi là "cửa sổ"). Cành dùng để lấy "bo" giống phải có độ lớn tương đương với gốc ghép. Trên cành giống, chọn mắt mầm còn tốt, sau đó, cũng rạch hai đường song song ở hai bên của mắt mầm cách nhau khoảng 4mm. Tiếp tục cắt hai đường nằm ngang ở phía trên và phía dưới của mắt mầm cách nhau khoảng 9 ly, tạo thành một hình chữ nhật có cạnh là 4mm và 9mm, ở chính giữa là mắt mầm (phần này gọi là "bo"). Dùng mũi dao ghép tách "bo" ra khỏi cành giống sau đó tách lớp vỏ trên cửa sổ, rồi đặt "bo" vào "cửa sổ" ép nhẹ tay cho "bo" ôm sát với phần gỗ của gốc ghép, rồi dùng dây nilon quấn đủ chặt để ép "bo" vào với gốc ghép. Khoảng nửa tháng sau mở dây, kiểm tra nếu thấy "bo" còn sống thì dùng kéo cắt cành cắt bỏ phần trên của gốc ghép (cắt cao hơn chỗ ghép khoảng 2 phân). Chờ một thời gian mắt mầm sẽ nẩy tược phát triển thành cây mai sau này.
Ghép áp:
Trong trường hợp này gốc ghép phải được trồng trong chậu (hoặc bầu đất) đề có thể di chuyển được. Trên cây định lấy giống chọn cành có độ lớn tương đương với gốc ghép (cỡ bằng đầu đũa ăn hay điếu thuốc lá) dùng cọc tre hay thang, ghế kê, treo cao chậu chứa gốc ghép sát gần với cành ghép trên cây định lấy giống.
Trên gốc ghép cách thân chính khoảng 1 tấc lấy dao ghép cắt vạt một miếng dài 2 phân, sâu vào khoảng 1/4 độ lớn của cành cho lộ tầng sinh gỗ. Trên cành ghép cũng cắt một miếng tương tự như vậy áp sát hai mặt vừa cắt lại với nhau, dùng dây nilon quấn ép chặt lại. Khoảng một tháng sau mở dây kiềm tra, nếu thấy chỗ ghép đã dính thì cắt bỏ phần ngọn của gốc ghép và cắt đứt khoảng 1/3 cành ghép (cắt ở phía dưới của chỗ ghép). Hai tuần sau đó cắt đứt hoàn toàn rồi đưa cây vào chỗ mát để dưỡng.
Ghép nêm:
Các công việc ban đầu cũng giống như đã nói ở phần ghép áp (tức là gốc ghép cũng phải được trồng trong chậu, cũng lấy cọc, thang ghế kê cao v.v...) nhưng thay vì cắt vạt hai miếng ở gốc ghép và cành ghép rồi áp sát và quấn chặt lại với nhau thì ở cách ghép này, chú Hai Túc cắt bỏ phần ngọn của gốc ghép (cách thân chính khoảng 1 tấc rồi dùng dao ghép cắt vạt hai bên chỗ vừa cắt thành hình nêm dài khoảng 1,5- 2 phân (phần này gọi là lưỡi gà.
Trên cành ghép cắt một nhát xiên từ dưới lên cũng dài khoảng 1,5-2 phân tương đương với độ dài của lưỡi gà (cắt sâu vào khoảng 1/3 độ lớn của cành). Sau đó luồn lưỡi gà vào bên trong chỗ vừa cắt trên cành ghép, dùng tay ép nhẹ cho chúng ăn khớp với nhau rồi dùng dây nilon quấn vừa đủ chặt. Khoảng một tháng sau mở dây ra kiểm tra nếu thấy chỗ ghép đã dính thì cắt đứt 2/3 cành ghép (cắt phía dưới chỗ ghép), sau khoảng nửa tháng thì cắt đứt hoàn toàn rồi đưa cây vào chỗ mát để dưỡng.
Ghép khúc cành:
Trên gốc ghép cách thân chính khoảng 1 tấc rạch một đường dài 1,5 phân song song với thân chính, phía trên đầu rạch một đường ngang dài khoảng 1 phân (tạo thành hình chữ T). Nếu gốc ghép lớn cỡ điếu thuốc lá thì chọn cành ghép lớn hơn ống nhựa chứa mực của cây viết bi một chút rồi cắt thành đoạn dài khoảng 2-3 phân (có chứa 2-3 mắt mầm) cắt bỏ lá rồi dùng dao cắt vạt xéo một đoạn dài khoảng 6-8 ly ở đầu dưới của đoạn cành ghép vừa cắt, dùng mũi dao ghép tách mở hai bên vỏ của hình chữ T rồi đưa mặt vừa cắt vạt trên cành ghép áp sát vào phần gỗ của gốc ghép. Dùng dây nilon quấn vừa đủ chặt. Sau khi ghép khoảng 2-3 tuần nếu thấy đoạn cành ghép còn sống thì cắt bỏ đoạn trên của gốc ghép (cắt cách chỗ ghép khoảng 2 phân).
Với các cách ghép trên đây chú Hai Túc đã ghép được rất nhiều gốc mai đẹp để chưng chơi hay tặng cho bè bạn trong các dịp đầu Xuân.
Phương Mai (Theo KHPT)
