Tìm hiểu xe buýt khớp nối

Xe buýt khớp nối (tên tiếng Anh Articulated bus, hoặc còn được gọi là Motor bus hoặc Trolleybus) là loại xe buýt có khả năng uốn cong ở giữa thân nhờ một trục xoay nối 2 toa xe. Thông thường chúng có thiết kế đơn tầng, nhưng hoạt động hiệu suất cao loại xe buýt 2 tầng.

Mô tả

Được sử dụng chủ yếu trong việc vận chuyển hành khách công công, xe buýt khớp nối có chiều dài khoảng 18 mét, rộng gần 2,5 mét, gần gấp đôi chiều dài của một xe buýt thông thường.

Thiết kế chung của xe buýt khớp nối là thân trước có 2 trục bánh xe, thân sau 1 trục. Động cơ có thể gắn phía trước hoặc phía sau (đối với loại xe đang thử nghiệm ở Hà Nội, động cơ gắn ở cuối thân sau). Một biến thể ít phổ biến là xe buýt 2 khớp nối, có chiều dài khoảng 25 mét và sức chở trên 200 người. Tuy nhiên loại này rất khó điều khiển và cần đường rộng.

Lịch sử

Xe buýt khớp nối có một lịch sử khá lâu đời. Những chiếc đầu tiên đã từng xuất hiện ở châu Âu từ thập niên 1920 nhưng không phát triển rộng rãi. Vào giữa thập niên 1960, hãng AC Transit ở Califonia (Mỹ) đã tiên phong trong việc sử dụng loại xe này, từ cuộc tổng thử nghiệm ô tô mang tên “XMC 77”.

Sau đó, xe buýt khớp nối đã có mặt ở Autralia và châu Âu, tiêu biểu là các quốc gia: Áo, Italy, Đức, Hungary, Ba Lan. Tại Anh, nó được đưa vào hoạt động từ đầu năm 1980, nhưng sau đó buộc phải ngưng do chi phí quá cao.

Phân loại xe bus khớp nối

Xe buýt khớp nối có thể chia thành loại “đẩy” và loại “kéo”. Loại xe buýt “đẩy” có động cơ gắn ở thân sau, chỉ có trục C phía sau được phát động bằng động cơ đốt trong, và sự ổn định theo chiều dọc của xe được duy trì bởi hệ thống thuỷ lực hoạt động gắn dưới bàn xoay. 

Khớp nối của xe.

Đối với loại xe buýt kéo, động cơ gắn giữa trục A và trục B (trục phát động). Đây được xem là kiểu thiết kế lỗi thời do nó bắt buộc chiều cao tối thiểu của gầm xe khoảng 750 mm. Nó có thể gây ra cảm giác khó chịu cho hành khách bởi tiếng ồn và độ rung lớn.

Tuy nhiên kiểu thiết kế này đơn giản hơn, giảm giá thành xe. Mặt khác xe chạy tốt hơn trên đường có băng tuyết và cấu tạo trục C cũng bớt phức tạp, giảm khối lượng động cơ. Xe buýt sàn thấp cũng gặp vấn đề nếu như đường sá gồ ghề, bởi bánh xe nhỏ không hấp thu hết các dao động sẽ khiến hành khách mệt mỏi.

Lợi thế và bất lợi

Những lợi thế chính của xe buýt khớp nối so với xe buýt 2 tầng là: thời gian đón trả khách nhanh hơn do không phải mất công di chuyển giữa 2 tầng, số lượng cửa nhiều hơn giúp tránh được cảnh chen chúc, tải trọng cao hơn (200 chỗ so với 80-90 chỗ), độ ổn định lớn hơn do trọng tâm thấp cùng với diện tích tiếp xúc mặt đường lớn, ngoài ra người già và người khuyết tật dễ dàng tiếp cận hơn. 

Một chiếc xe buýt 2 khớp nối của hãng  Tiradentes Express, hoạt động tại  thành phố Sao Paolo (Brazil).

Một bất lợi của xe buýt nối tầng là ở sức mạnh của động cơ. Đa phần đều được trang bị loại động cơ của xe buýt thường, do đó tốc độ cũng như quá trình tăng tốc chậm hơn. Khi được sử dụng ở các thành phố với nhiều dốc, ví dụ như Vancouver (Canada), hay San Francisco, California (Mỹ) chiếc xe dễ bị nóng quá mức, dẫn đến kẹt động cơ, thậm chí xảy ra cháy nếu nhiên liệu sử dụng là diesel.

Trong thời gian cuối năm 2003, đầu năm 2004, một loạt các vụ cháy trên tàu chở xe buýt Mercedes-Benz Citaros đã khiến người dân gọi chúng bằng cái tên hài hước là “xe lửa”.

Trong trường hợp xe buýt khớp nối sử dụng tại các đường phố chật hẹp, nó là nguyên nhân gây ra nhiều vụ tai nạn. Ước tính tại London, số vụ tai nạn có liên quan đến xe buýt khớp nối gây ra cho người đi bộ cao gấp 5 lần so với các loại buýt khác, và đối với người đi xe đạp là gấp đôi.
 
Dù chỉ chiếm 5% số lượng trong đội ngũ xe buýt, nhưng nó gây ra tới 20% số ca tử vong liên quan đến buýt. Đây cũng là một nguyên nhân khiến xe buýt khớp nối bị thải bỏ ở quốc gia này.

Điều khiển

Việc điều khiển xe buýt khớp nối cũng cần tài xế có kinh nghiệm để kiểm soát một phương tiện có sức mạnh hơn 800 mã lực.

Do kích thước lớn nên quay đầu xe là cả một vấn đề khó khăn. Đối với các xe đời cũ không có cảm biết đo góc gập của 2 thân và đo độ nghiêng nên quá trình điều khiển hoàn toàn dựa vào tài năng của lái xe.

Nếu vào cua quá gấp, nguy cơ lật là rất cao. Ngày nay, tài xế đã “nhàn hạ” hơn rất nhiều nhờ công nghệ hiện đại. Chiếc xe buýt thử nghiệm tại Hà Nội được trang bị thiết bị cảm ứng, có thể vô hiệu hóa điều khiển nếu vào cua quá gấp, ngoài ra còn có hộp số tự động.

Nhiên liệu

Mặc dù phần lớn các xe buýt khớp nối sử dụng động cơ diesel nhưng một số nhà khai thác (chủ yếu là bên ngoài Bắc Mỹ) lại dùng khí thiên nhiên nén (CNG) để giảm thiểu ô nhiễm.

Nhiều cơ quan quá cảnh khác tại Mỹ và Canada đang áp dụng xe buýt khớp nối hybrid diesel-điện, chẳng hạn như Flyer New DE60LF.

Tình trạng sử dụng

Xe buýt khớp nối đã được sử dụng phổ biến hầu khắp châu Âu một thời gian dài. Tuy nhiên cho tới năm 1980 nó vẫn là phương tiện trái phép tại Anh.

Một cuộc thử nghiệm đối với 2 loại xe của MAN and Leyland-DAB giữa năm 1979 đã thay đổi một số trong điều luật, nhưng điều này chỉ duy trì đến năm 1981 bởi xe buýt hai tầng được xem là rẻ hơn và vận hành ít tốn kém hơn, đã thay thế loại khớp nối. Cụ thế, chi phí để gia cố tăng cường sức chịu lực của khung gầm, cũng như chế thêm cầu thang lên xuống vẫn rẻ hơn chi phí của trục nối. 

Một chiếc Mercedes-Benz O405Gs.

Tại châu Âu, xe buýt khớp nối được xem là phương tiện vận tải cao năng lực, và được phổ biến rộng rãi ở nhiều thành phố, nhất là những thành phố có cầu hoặc hầm chui thấp mà xe buýt hai tầng không chạy được.

Tại Israel, việc sử dụng xe buýt khớp nối, thường được gọi là xe buýt dài, là phổ biến, đặc biệt là ở hai trung tâm đô thị lớn của đất nước Gush Dan và Jerusalem. Các xe buýt từ lâu được coi là đáng tin cậy và hữu ích, và chúng đã phục vụ tại Israel kể từ giữa thập niên 1970.

Trong cuộc xung đột Israel-Palestine, xe buýt thường là mục tiêu đánh bom liều chết trong giờ cao điểm. Do các vụ đánh bom hàng loạt, biện pháp an ninh đã được thi hành và ngày nay nhiều xe buýt dài tại Israel được kèm theo một nhân viên bảo vệ.

Ở châu Á, nhiều thành phố lớn của Trung Quốc đã có đội xe buýt khớp nối từ cuối thập niên 1990. Một vài thành phố đó có thể kể tới như Bắc Kinh, Thượng Hải và Hàng Châu.

Tại châu Úc, vận tốc của xe buýt khớp nối có thể đạt tới 100 km/h ở nhiều nơi. Loại xe buýt khớp nối đầu tiên được sử dụng là Mercedes-Benz O305G. Gần đây, chính phủ Autralia đang lên kế hoạch thay thế hàng loạt những xe buýt cũ có từ năm 1984.

Tại Singapore, xe buýt khớp nối lần đầu tiên được giới thiệu vào năm 1996 bởi hãng dịch vụ vận chuyển Trans-Island  và sử dụng xe Mercedes-Benz O405G.

Phát triển

Xe buýt khớp nối đã rất phát triển vào thập kỷ 90, với việc bổ sung thêm một thân xe nữa (xe 2 khớp nối), khiến chúng có hình dáng và năng lực vận tải gần tương tự như tàu điện. Nhà sản xuất Zhejiang Youngman (Trung Quốc) đã phát triển loại xe 25 mét (82 ft) JNP6280G, là xe buýt hai khớp nối được coi là "lớn nhất thế giới", dự kiến sẽ được sử dụng tại Bắc Kinh.

Xe buýt 2 khớp nối vẫn còn khá hiếm, đã được thử nghiệm và bị từ chối ở một số nơi. Do chiều dài của chúng, những tuyến đường rất lớn mới đáp ứng nổi.