Khi những con tàu của các nhà khám phá Tây Ban Nha đến Peru vào đầu thế kỷ 16, những người Chachapoya bị xếp dưới quyền trị vì của đế chế Inca vĩ đại. Mặc dù cố gắng chống lại những người Inca, nhưng “các chiến binh trên mây” - danh từ chỉ quân đội Chachapoya đã bị khuất phục và phải sống theo phong tục của người Inca, chỉ bảo tồn được tục sơn táng.
Cách thành phố Chachapoyas miền Tây Bắc đất nước Peru khoảng 30 dặm, dưới thung lũng Utcubamba có một vách đá lởm chởm kỳ bí. Trận động đất năm 1928 khiến những ngọn đồi núi rung chuyển mạnh, đất đá rơi xuống dòng sông kèm theo những vật có hình thù ấn tượng. Đó là các bức tượng đất hình người cao khoảng 7 feet (hơn 2 m) với phần đầu có hàm rộng gần giống như tượng trên đảo Phục Sinh (Chile).
Các nhà khảo cổ học được mời đến và họ rất hứng thú với những gì nghiên cứu được bởi đây chính là purunmachu – tên gọi chỉ những quách (quan tài) mà người người Chachapoya đặt thi hài sau khi qua đời. Một khám phá hiếm có và rất quý báu bởi phần còn lại đã bị những kẻ trộm mộ mang đi.
 |
| Các nhà khảo cổ tìm thấy nhiều cỗ quan tài hình nhân làm từ đất. |
Ngay sau đó, họ thử tìm kiếm trên lớp bề mặt hẻm núi và phát hiện thêm 7 cỗ quan tài to lớn lạ thường. Hậu bối của người qua đời phải tìm các điểm khó tiếp cận nhất để đặt những cỗ quan tài theo kiểu sơn táng. Các thí nghiệm phân tích carbon được áp dụng và kết quả cho thấy những quách cổ này có từ giai đoạn 1470 – thời điểm mà cư dân Chachapoya phải chịu sự đàn áp của người Inca. Không có tài liệu cụ thể nào giải thích lý do cụ thể hình thức sơn táng này. Người ta chỉ có thể phỏng đoán rằng họ muốn những người chết được an nghỉ và siêu thoát khi ở gần bầu trời.
Bất chấp vị trí kín đáo, thời gian và cả khí hậu đã làm những mộ táng bị hư hỏng phần nào. Hai màu vàng đất và đỏ được dùng trang trí trên thân chiếc quan tài đứng. Hình dáng bên ngoài cho thấy người chết bên trong có thể là đàn ông. Khuôn mặt và đôi mắt toát lên vẻ rùng rợn cộng thêm trên đỉnh quan tài là đầu lâu người mang đầy sắc khí âm tính.
 |
| Tại Aya-chaqui gần đó người ta cũng tìm thấy kiểu quách này và tin là chúng có cùng nền văn hóa từ hàng trăm năm trước. |
Các nhà nghiên cứu nhận định những cỗ quan tài đặc biệt này được làm từ bùn và rơm. Người Chachapoya dựa phần thân vào một bức tường rồi sau đó từ từ đắp thành hình người với trụ đứng bên trong. Sau khi hoàn thành, họ mang ra phơi và sơn trắng rồi vẽ trang trí cho mặt, thân mình.
Với cư dân Chachapoya, một thế kỷ sau khi có sự xuất hiện và chịu những ảnh hưởng của người Tây Ban Nha, họ gần như bị quét sạch trên trái đất. Nhiều người tin rằng người Chachapoya sống biệt lập và không có sự giao lưu với người Peru bản địa lúc bấy giờ do đó không có nguồn DNA để tiếp tục duy trì nòi giống. Một khi nền văn hóa của họ đã biến mất, những mộ cổ này cũng trôi vào quên lãng.
 |
| Thời gian đã làm cho nhiều quan tài bị xuống cấp để lộ cả xương trắng. |
Nếu bạn vẫn tò mò về những quách sơn táng giữa lưng chừng vách núi, bảo tàng Leymebamba ở Peru có khá nhiều xác ướp của người Chachapoya sẽ mang đến nhiều thông tin chi tiết hơn.
Hoài Nam (Theo Kuriositas)
