Lê Lợi sau 10 năm lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (1418-1428) đã giành thắng lợi và lên ngôi vua, đóng đô ở Thăng Long. Đồng thời ông cho xây dựng ở quê nhà Thanh Hóa một kinh thành gọi là Lam Kinh hay còn gọi là Tây Kinh.
Thành điện Lam Kinh phía bắc dựa vào núi Dầu mặt nam nhìn ra sông Chu - có núi Chúa làm tiền án, bên tả là rừng Phú Lâm, bên hữu là núi Hương và núi Hàm Rồng. Khu Hoàng thành, cung điện và Thái miếu ở Lam Kinh được bố trí xây dựng theo trục Nam – Bắc trên một khoảng đồi gò có hình dáng chữ vương.
 |
| Cây đa cổ thụ |
Bốn mặt thành có chiều dài 314m, bề ngang 254m, tường thành phía bắc hình cánh cung có bán kính 164m, thành dày 1m. Qua khảo cổ và dấu tích còn lại cho thấy xưa kia ở đây đã từng tồn tại Ngọ môn, sân rồng, chính điện, khu Thái miếu… nguy nga tráng lệ.
Mặt trước ngoài hoàng thành dài khoảng 100m còn lại dấu vết của cổng vào rộng trên 6m, hai bên có hai bức tường thành hình cánh cung kéo dài đến sát bờ sông Ngọc. Sông này bắt nguồn từ Tây Hồ, chạy vòng qua trước thành và điện Lam Kinh. Theo sách Hoàng việt dư địa chí xưa kia, nước sông trong veo, đáy sông có nhiều sỏi tròn đẹp, trông rất đáng yêu, không ai dám lấy.
 |
| Vĩnh Lăng |
Trên sông có bắc một cây cầu tên là Tiên Loan Kiều hình cánh cung, còn có tên gọi là Cầu Bạch, trên cầu có lợp ngói, qua cầu khoảng 50m thì đến một giếng cổ. Trước kia dưới giếng còn thả sen để giữ cho nước mát trong những ngày hè nóng nực. Bờ giếng phía bắc có lát bậc đá lên xuống gọi là bến nước. Gần đó là cây đa cổ hơn trăm năm tuổi tỏa bóng mát rượi.
Cách quần thể Hoàng thành 50m, Vĩnh Lăng – lăng vua Lê Thái Tổ (Lê Lợi) được xây dựng trên một dải đất bằng phẳng. Vĩnh Lăng được chọn đặt trên một thế đất rất đẹp, phía trước có minh đường rộng rãi và tiền án là núi Chúa, phía sau có gối tựa là núi Dầu, hai bên tả, hữu có hai dãy núi tạo thế hổ phục long chầu.
 |
| Chính điện đền Lê Lai |
Đối diện lại có sông làm bạch hổ. Bố cục và phong cách kiến trúc của Vĩnh Lăng đơn giản nhưng tôn nghiêm, tự nhiên và trang nhã. Lăng đắp đất hình lập phương, bốn phía bên ngoài xây chèn bằng đá đục.
Trước lăng có hai hàng tượng quan hầu và tượng các linh vật (gồm bốn cặp ngựa, nghê, tê giác, cọp) tạc bằng đá, theo phong thủy thì các hàng tượng này được dựng để trấn trạch. Giữa hai hàng tượng chầu vào là một lối đi rộng hơn hai mét gọi là thần đạo.
 |
| Điện Lê Lai trong một ngày hội |
Nếu còn thời gian, du khách có thể đi thăm đền Lê Lai ở cách đó 6km. Đây cũng là một di tích đẹp và đặc biệt lại nằm trong vùng không gian văn hóa Mường của xã Kiên Thọ, huyện Ngọc Lặc.
 |
| Tượng linh vật |
TRIỆU SƠN/DNSGCT
