Xét về số lượng và họa tiết uốn lượn phong phú thì có lẽ cổ vật sứ đứng bậc nhất ở Việt Nam. Đến nay, cổ vật sứ còn lưu giữ nhiều nhất ở nước ta có lẽ là đồ sứ ký kiểu, ấy là những món đồ mà hàng quan lại, vua chúa xưa đặt những người thợ giỏi nhất bên Trung Quốc làm mẫu mã, màu sắc, hoa văn theo ý mình. Không nhiều chum, chóe quý thời Khang Hy, Ung Chính của Trung Quốc còn sót lại; Trong đó có chiếc chum Khang Hy thuộc hàng đẹp nhất hiện nay được định giá tới triệu đô.
Bộ sưu tầm hàng... độc
 |
|
Chum Khang Hy với họa tiết cảnh cung đình có giá lên tới triệu USD.
|
Đó là chiếc chum cao 70 cm, vòng đường kính lớn nhất 55 cm, vòng đường kính nhỏ nhất là 36 cm. Phía trước là họa tiết cảnh cung đình hoa lệ, phía sau là họa tiết "nhất thi nhất họa" (vẽ chữ).
Đây là chiếc chum từ thời Vua Khang Hy (năm 1662 đến 1722 triều đình nhà Thanh) theo thuyền biển sang đến Việt Nam. Sau hàng thế kỷ, nước men của chum vẫn còn sáng, mịn, bóng. Các họa tiết, hoa văn còn sắc nét. Giới chơi đồ cổ Hà thành đánh giá đó là chiếc chum Khang Hy thuộc hàng đẹp nhất ở Việt Nam hiện nay. Chủ nhân hiện thời của chum quý là ông Hoàng Ngọc, một trong những người chơi đồ cổ có tiếng ở Hà Nội. Từng có tay mê cổ vật người Hồng Kông sang tận nơi xin nhượng lại với một món hời đáng kể nhưng ông không đồng ý và quyết giữ gìn như một báu vật.
 |
|
Chum đời vua Ung Chính giá 250 ngàn USD.
|
Tính theo giá ở Việt Nam thì chiếc chum quý này được giới chơi cổ vật định giá lên tới triệu USD; nhưng nếu tính giá trên thị trường cổ vật thế giới thì con số này sẽ lớn hơn nhiều. Cùng trong bộ sưu tập cổ vật sứ quý hiếm, còn có chiếc chum Ung Chính mà tính đến nay niên đại của nó cũng vài trăm năm. Đó là chiếc chum cao 51 cm, vòng tròn có đường kính lớn nhất 40 cm, vòng đường kính bé nhất là 25 cm. Tính theo giá ở Việt Nam thì chum Ung Chính khoảng chừng 250 ngàn USD nhưng nếu ở nước ngoài, giá của nó chắc chắn không dừng ở đó. Bởi ngay cả trong giới chơi cổ vật ở quê hương của chiếc chum (Trung Quốc), loại chum từ thời đại vua Ung Chính (1723 - 1735) có họa tiết đẹp, lớp men mịn, sáng bóng và thân chum lành lặn - không phải là nhiều.
Cổ vật sứ từ đời nhà Thanh (1644 - 1912) với đủ loại bình, đĩa, bát, chum… hiện còn giữ lại được tương đối nhiều. Trong đó, có những chiếc bình sứ màu huyết di ảnh (màu chàm có chấm huyết đỉa) là một tác phẩm nghệ thuật tuyệt đẹp. Hay chiếc lai nhà Thanh với kiểu bầu dáng trái bóng với họa tiết vẽ tích người sắc nét, tinh xảo; phía mặt sau của lai là hoa văn “nhất thi nhất họa”. Lớp men già đến nay còn sáng bóng trên chiếc lai là đặc trưng nổi bật của men sứ triều đại nhà Thanh.
Ấy là món đồ cung đình mà vua chúa Trung Quốc xưa dùng để đựng rượu. Chiếc lai đựng rượu nhỏ chỉ cao chừng 10 cm ấy từng được một tay chơi đồ cổ người Trung Quốc trả giá tới 25 ngàn USD hòng mang về nước nhưng chủ nhân của nó- ông Hoàng Ngọc kiên quyết giữ lại cho bộ sưu tầm của mình. Cùng trong bộ sưu tập cổ vật sứ quý từ triều nhà Thanh còn có đôi chóe tiến lộc với họa tiết hai rồng cùng chầu về bông hoa hồng. Ấy là món đồ quý xưa được dùng trong các quan gia với ý nghĩa cầu phúc lộc đời đời cho dòng họ. Giới chơi cổ vật quan niệm rằng giữ những món đồ như vậy trong nhà sẽ mang lại những điều may mắn cho gia đình.
Bát vua trong kho Nội phủ
 |
|
Chiếc lai đựng rượu trong cung đình.
|
Dân thường thời xưa không bao giờ được sử dụng những thứ có họa tiết như long, ly, mỹ nhân, sơn thủy và không được dùng những thứ đồ có màu sắc sặc sỡ, đẹp đẽ. Vì thế, chỉ cần nhìn vào họa tiết, hoa văn, chất men, màu trên từng cổ vật còn sót lại đến ngày nay mà người ta định được chủ nhân của chúng là ai!
Cổ vật sứ từ các triều đình Trung Quốc xưa hiện còn trong các gia đình chơi cổ vật Hà Nội không nhiều. Những chiếc chum, chóe, lai đẹp lại càng hiếm. Cổ vật sứ nhiều nhất hiện nay còn lại ở trong nước, có lẽ là đồ sứ ký kiểu của cung đình Huế xưa.
Đó là những món đồ sứ được vua chúa, quan lại, gia đình giàu có xưa đặt những người thợ giỏi nhất bên Trung Quốc chế tác theo mẫu, màu, họa tiết theo ý mình nên gọi là đồ sứ ký kiểu. Đồ sứ ký kiểu có nhiều loại, phàm là sứ ký kiểu được đặt về để dùng trong cung Vua, phủ Chúa thì thuộc đồ quý bậc nhất, kế đến mới là sứ ký kiểu trong quan gia. Sứ ký kiểu trong các dòng tộc giàu có nhưng không phải là quan lại hay hoàng tộc thì dù đẹp đến mấy, giá trị của nó cũng có giới hạn nhất định. Đồ sứ ký kiểu chỉ bắt đầu có từ thời Lê Trịnh (1533 - 1788), đồ ngự dụng, quan dụng được gửi mẫu sang Cảnh Đức trấn, Giang Tây (Trung Quốc) để làm.
Qua hàng trăm năm, cổ vật sứ ký kiểu đã phác họa cho ta thấy hình ảnh kinh thành xưa, qua các hoa văn người ta biết cái nào dùng cho vua, cái nào chúa dùng. Đồ sứ ký kiểu cung đình Huế đa dạng chủng loại, từ đôn, chậu, chóe, thống, bát, bộ đồ trà… nhưng do yếu tố "ngự dụng" (vua dùng) mỗi đời vua sử dụng một loại đồ được ký kiểu riêng, mang phong cách hoàn toàn khác nhau, được định danh bằng đề tài thể hiện trên món đồ hoặc ghi dưới trôn của hiện vật. Ví như thời Lê - Trịnh có: Khánh Xuân thị tả, Nội phủ thị trung, Nội phủ thị hữu, Nội phủ thị đoài, Nội phủ thị bắc, Nội phủ thị nam. Đồ triều Nguyễn thường là tên gọi các vua đang trị vì như Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức hoặc ghi năm sản xuất. Do gắn với lịch sử và yếu tố ngự dụng, nên đồ sứ ký kiểu Lê - Trịnh và nhà Nguyễn đều là những báu vật của giới sưu tầm.
 |
|
Chiếc bát men trong cung vua với 4 chữ “Nội phủ thị trung hiện” được ông Thao gìn giữ cẩn thận.
|
Một chiếc bát thuộc hàng ngự dụng (bát vua dùng) thời Lê - Trịnh với 4 chữ "Nội phủ thị trung" phía dưới đáy bát hiện thuộc hàng cổ vật quý hiếm. Ấy là món đồ được dùng ở chính điện, trang trí đặc biệt dành cho vua, với rồng 5 móng bay lượn giữa mây lành và sóng nước. Đó có thể là họa tiết lưỡng long chầu nguyệt, hay tường vân (mây lành) hoặc mỹ nhân, sơn thủy. Chiếc bát vua thuộc Nội phủ thị trung hiện nằm trong bộ sưu tập của ông Trần Thao (Nghi Tàm, Hà Nội) nằm trong hàng cổ vật quý. Cùng đó là chiếc đĩa sứ ký kiểu quan dụng từ thời Lê Trịnh, chiếc đĩa nhỏ nhắn này nếu được giữ lành lặn, nguyên bản thì giá của nó tính bằng tiền Việt lên tới hơn 70 triệu đồng một chiếc. Rẻ hơn và không quý hiếm bằng đồ sứ ký kiểu thời Lê Trịnh là đồ sứ ký kiểu triều Nguyễn.
 |
|
Bát Vua Tự Đức
|
Trong bộ sưu tầm của ông Thao có chiếc bát họa tiết hoa hướng dương phía ngoài, mặt trong là hoa đào với hai chữ Tự Đức ở phía đáy bát. Một chiếc bát của vua Tự Đức còn lành lặn sẽ có giá tới 5 ngàn USD. Sau hàng trăm năm, chiếc bát của vua đến nay vẫn còn nguyên lớp men mịn, sáng bóng, sang trọng của món đồ cung đình, khác biệt hẳn với đồ quan dụng hay dân dụng. Bởi những người thợ ngày đó đều phải hiểu biết rằng các thứ đồ vẽ rồng, kỳ lân, phượng hay những món đồ màu sắc… đều là đồ vật ngự dụng chỉ dành cho vua, chúa dùng.
Theo Gia Đình
